Warszawski Oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce

W marcu 1985 roku reaktywowano Warszawski Oddział TSKŻ, działający do 1968. w kwietniu 1985 r. odbyły się w nowopowstałym Kole wybory Zarządu, którego przewodniczącą została p. prof. Elżbieta Horn, wiceprzewodniczącym p. Gustaw Russ, zaś sekretarzem p. Adam Essenfeld. Koło liczy 300 członków. Powołano trzy komisje: socjalną, którą prowadzi p. Gustaw Russ, organizacyjną, której przewodzi p. Adam Essenfeld i kulturalno-oświatową, na czele której stoi przewodnicząca Kola p. Elżbieta Horn.

W ramach prac komisji kulturalno-oświatowej zorganizowano kurs nauki języka żydowskiego. Wielkim zainteresowaniem wśród członków cieszą się również przygotowywane przez Koło spotkania z ciekawymi ludźmi. Koło gościło m.in. pisarza Józefa Hena, historyka prof. Jerzego Tomaszewskiego, hebraistę prof. Witolda Tyrocha, publicystę Daniela Passenta.

Od czego zacząć porządkowanie cmentarza o powierzchni ponad 30 ha, na którym znajduje się ok. 150 tysięcy nagrobków, w ogromnej większości pozbawionych od czasów Zagłady naturalnych opiekunów — rodzin zmarłych; cmentarza, który — oprócz części blisko wejścia i przy głównej alei, uporządkowanej w ostatnich latach staraniem Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego i konserwatora m.st. Warszawy — przypomina dżunglę drzew, pnączy i chwastów, wśród których popadają w ruinę niepowtarzalne nagrobki?

Cmentarz przy ulicy Lotniczej w północno-zachodniej dzielnicy miasta. Na tablicy przed cmentarzem ręcznie pisana klepsydra informowała o mającym odbyć się pogrzebie. BI. pamięci Natan Rożen ur. 21.02.1910 r. w Białymstoku, zm. 20.10.1984 r. po krótkich i ciężkich cierpieniach. Pogrążona w żalu żona. Zjawiłem się kwadrans przed tą smutną uroczystością. Cmentarz zaniedbany, musiał być ładny w odległych czasach. W głębi znajdowały się groby niemieckich Żydów. Płyty nagrobne często połamane, groby i alejki zarośnięte chaszczami. Czytelne napisy w większości w języku niemieckim, hebrajszczyzna pojaiwia się z rzadka, jakby wstydliwie, wśród Paulów, Hild i Arturów. W części zajętej przez groby zmarłych po 1945 roku widać wyraźnie kto ze zmarłych ma jeszcze kogoś bliskiego, kto nie. Tych ostatnich niestety przybywa.

Bogatym źródłem historii w ogóle, zwłaszcza historii kultury żydowskiej, stanowią święta żydowskie, ich obrządek, liturgia oraz tradycje, obyczaje i zwyczaje, które narastały i były modyfikowane poczynając od starożytności i kończąc w czasach najnowszych. Modyfikacje, o których mowa, wiążą się przede wszystkim z rozwojem cywilizacji ludzkiej, z sytuacją społeczno-polityczną ludu Izraela w poszczególnych okresach państwowości tego narodu, a potem w okresach jego rozproszenia (diaspory).

Święta żydowskie związane z kulturą materialną i obyczajową Żydów, a także ich strukturą społeczną, stanowią jednocześnie integralny składnik twórczości literackiej, a nieraz nawet szczytowy jej wyraz. Dla przykładu wystarczy wymienić taką księgę TANACEu (hebr. Tora, Newiim, Ktuwim - Pięcioksiąg, Prorocy, Pisma Święte), o przeznaczeniu liturgicznym, jak „Sir Haszirim” (hebr. „Pieśń nad Pieśniami), poemat miłosny sprzed 22 wieków odmawiany w święto Pesach (hebr. Pascha) lub równię starowieczny „Kohelet” odczytywany w święto „Sukot” (hebr. Święto „Szałasów”), księga rozmyślań i sentencji o wiecznym przemijaniu i inne.

Liturgia żydowska jak i rozległy zespół rytuału świątecznego zawierają wyraźny kontekst społeczny, dochodzą w nich do głosu treści humanistyczne oraz plebejskie, mocne akcentowanie różnicy dzielącej dobro od zła, prawdę od nieprawdy, wolność od niewoli. Ten ostatni aspekt występuje szczególnie wyraziście w „Hagadzie Pesachowej” (hebr. „Opowieść Pesachowa"), której głównym motywem jest wyzwolenie plemion izraelskich spod panowania władców starożytnego państwa Micraim (hebr. Egiptu).

Szabat (hebr. Sobota)

Żydowski Szabat, siódmy dzień tygodnia, to uwieńczony przez Boga dzień odpoczynku. Pochodzenie tego święta tkwi w mrokach dziejów ludzkości. Według niektórych badaczy, Szabat wiąże się z czterema fazami (kwadrami) księżyca, według innych z siedmioma planetami. W każdym bądź razie u źródeł Szabatu leżą nadal nie wyjaśnione jeszcze związki, bez względu na ogromną różnicę, jaka istnieje między Szabatem babilońskim i judejskim. Naród Izraela traktował go — tak jak wszędzie — w kategoriach religijno-obyczajowych. Całe bogactwo dobra i szczęścia, jakie świat posiada w swoim cotygodniowym i świątecznym odpoczynku, zawdzięcza wyłącznie synom Izraela, a nie Babilonii.

Rok 1985 można uznać za rok przełomowy w działalności Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w Polsce. W grudniu 1984, po wielu latach przerwy, powołano na Związkowym Zjeździe Kongregacyjnym Zarząd Główny Z.R.W.M. w Polsce. Stał się on rzeczywistym, kolegialnym organem naszej instytucji. Przyjęty na pierwszym posiedzeniu Zarządu tryb pracy, zakładający regularne comiesięczne spotkania robocze z fakultatywnym udziałem członków Komisji Rewizyjnej oraz posiedzenia Prezydium, zwoływane w miarę potrzeby, był rygorystycznie przestrzegany w ciągu całego minionego 1985 roku

Dziewięćdziesiąt lat temu, dnia 17 stycznia, w żydowskiej rodzinie we Lwowie (przy ul. Zygmuntowskiej 158), urodził się Wiktor Lew Bardach. Tam też później ukończył III Państwowe Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego i Liceum im. Henryka Sienkiewicza. Szkoły te oprócz szerokiej wiedzy humanistycznej uczyły też skutecznie polskiego patriotyzmu. Ale Wiktor Lew Bardach był przecież Żydem, więc łatwo uległ właśnie rozwijającej się ideologii syjonistycznej. Wstąpił w 1937 roku do prawicowej organizacji młodych syjonistów, zwanej w skrócie: BETAR (BJT’’R). Wzorem swojego ojca występował przeciw lewicowym ruchom żydowskim.

Kibuc

W zachodniej Galilei, przy szosie wiodącej od Akko, jednego z najstarszych miast świata, do nadmorskiej Naharii, nieco tylko dalej na północ, leży kibuc im. Bojowników Getta (Lochamej ha-Getaot). Oficjalne jego otwarcie miało miejsce 19 kwietnia 1949 roku, dokładnie w szóstą rocznicę powstania w warszawskim getcie, a pierwszą skibę ziemi na polach kibucu zaorał jeden z dowódców Żydowskiej Organizacji Bojowej, Iccak Cu- kierman o pseudonimie „Antek”. Był on jednym z inicjatorów tego świetnie prosperującego kolektywnego gospodarstwa, jednym z twórców wzbudzającej podziw swą mądrą organizacją kibucowej społeczności. Obok niego pośród założycieli kibucu wypada wymienić jego żonę — Cywię Lubetkin-Cukierman oraz Cwi Sznera, późniejszego długoletniego dyrektora Domu im. Bojowników Getta.

Przeglądając wydaną w 1920 roku przez Wydawnictwo Bracia Worzałowie w Stevens Point, Wis. książkę pt. Tysiąc Rad i Wskazówek czyli Encyklopedia Poręczna dla pożytku Ludu Polskiego w Ameryce natrafiamy na interesujący rozdział „Statystyka Żydów”. Przedstawiono w nim dane demograficzne ludności żydowskiej na świecie ze szczegółowym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych AP. Posłużono się danymi opracowanymi przez żydowskiego naukowca Davida Trietscha. Podane liczby dotyczą 1919 roku. Ogólną liczbę Żydów na całym świecie szacuje Trietsch na 15 430 000. W poszczególnych krajach przedstawia ją następująco:

Wraz z tworzeniem w różnych krajach nowoczesnego systemu armii opartych na obowiązkowym poborze rekrutów pojawiły się problemy logistyczne: stałe zakwaterowanie i zaopatrzenie tworzonych jednostek. Konieczne były fundusze na koszary, arsenały i magazyny wyposażenia, mundurowe i żywnościowe. Wszystko to trzeba było zorganizować i opłacać ze specjalnych funduszy państwowych. Z państwowych funduszy budowano też nadgraniczne twierdze, porty wojenne i strategiczne szlaki komunikacyjne.
Wszystko to wymagało wielkich funduszy i odpowiednich ludzi do zarządzania nimi. Tutaj pojawiły się jednak przy okazji okazje do defraudacji państwowych pieniędzy. Sprzyjała temu tajemnica wojskowa przeznaczenia wydatków, brak jednolitych norm kosztorysowych, korupcja i zwykła ludzka nieuczciwość. Zjawiska te potęgowały się w czasach wojen, gdy konieczne było szybkie dostarczanie zaopatrzenia na front i to w wielkich ilościach. Część tego zaopatrzenia ulegało po drodze zniszczeniu lub zdobyciu przez wroga, więc była możliwość „zorganizowania na lewo” czegoś dla siebie. Problemy te wystąpiły oczywiście również w czasie wojny polsko – rosyjskiej w latach 1919 – 1920.