Dziewięćdziesiąt lat temu, dnia 17 stycznia, w żydowskiej rodzinie we Lwowie (przy ul. Zygmuntowskiej 158), urodził się Wiktor Lew Bardach. Tam też później ukończył III Państwowe Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego i Liceum im. Henryka Sienkiewicza. Szkoły te oprócz szerokiej wiedzy humanistycznej uczyły też skutecznie polskiego patriotyzmu. Ale Wiktor Lew Bardach był przecież Żydem, więc łatwo uległ właśnie rozwijającej się ideologii syjonistycznej. Wstąpił w 1937 roku do prawicowej organizacji młodych syjonistów, zwanej w skrócie: BETAR (BJT’’R). Wzorem swojego ojca występował przeciw lewicowym ruchom żydowskim.

Kibuc

W zachodniej Galilei, przy szosie wiodącej od Akko, jednego z najstarszych miast świata, do nadmorskiej Naharii, nieco tylko dalej na północ, leży kibuc im. Bojowników Getta (Lochamej ha-Getaot). Oficjalne jego otwarcie miało miejsce 19 kwietnia 1949 roku, dokładnie w szóstą rocznicę powstania w warszawskim getcie, a pierwszą skibę ziemi na polach kibucu zaorał jeden z dowódców Żydowskiej Organizacji Bojowej, Iccak Cu- kierman o pseudonimie „Antek”. Był on jednym z inicjatorów tego świetnie prosperującego kolektywnego gospodarstwa, jednym z twórców wzbudzającej podziw swą mądrą organizacją kibucowej społeczności. Obok niego pośród założycieli kibucu wypada wymienić jego żonę — Cywię Lubetkin-Cukierman oraz Cwi Sznera, późniejszego długoletniego dyrektora Domu im. Bojowników Getta.

Przeglądając wydaną w 1920 roku przez Wydawnictwo Bracia Worzałowie w Stevens Point, Wis. książkę pt. Tysiąc Rad i Wskazówek czyli Encyklopedia Poręczna dla pożytku Ludu Polskiego w Ameryce natrafiamy na interesujący rozdział „Statystyka Żydów”. Przedstawiono w nim dane demograficzne ludności żydowskiej na świecie ze szczegółowym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych AP. Posłużono się danymi opracowanymi przez żydowskiego naukowca Davida Trietscha. Podane liczby dotyczą 1919 roku. Ogólną liczbę Żydów na całym świecie szacuje Trietsch na 15 430 000. W poszczególnych krajach przedstawia ją następująco:

Wraz z tworzeniem w różnych krajach nowoczesnego systemu armii opartych na obowiązkowym poborze rekrutów pojawiły się problemy logistyczne: stałe zakwaterowanie i zaopatrzenie tworzonych jednostek. Konieczne były fundusze na koszary, arsenały i magazyny wyposażenia, mundurowe i żywnościowe. Wszystko to trzeba było zorganizować i opłacać ze specjalnych funduszy państwowych. Z państwowych funduszy budowano też nadgraniczne twierdze, porty wojenne i strategiczne szlaki komunikacyjne.
Wszystko to wymagało wielkich funduszy i odpowiednich ludzi do zarządzania nimi. Tutaj pojawiły się jednak przy okazji okazje do defraudacji państwowych pieniędzy. Sprzyjała temu tajemnica wojskowa przeznaczenia wydatków, brak jednolitych norm kosztorysowych, korupcja i zwykła ludzka nieuczciwość. Zjawiska te potęgowały się w czasach wojen, gdy konieczne było szybkie dostarczanie zaopatrzenia na front i to w wielkich ilościach. Część tego zaopatrzenia ulegało po drodze zniszczeniu lub zdobyciu przez wroga, więc była możliwość „zorganizowania na lewo” czegoś dla siebie. Problemy te wystąpiły oczywiście również w czasie wojny polsko – rosyjskiej w latach 1919 – 1920.

I

Byłem świadkiem procesu i wyroku Norymberskiego w latach 1945—46. Przedtem, w latach 1933—1939, byłem w III Rzeszy świadkiem przygotowywania zagłady Żydów, a w latach 1939—1945 realizowania tej zagłady w Generalnej Guberni i poza nią. W latach następnych, 1946—1985, byłem w szerokim świecie świadkiem nie zakończonego po dziś dzień i po wszystkie dni następne sporu, jak to się stało i kto ponosi winę za Endlosung, Holocaust, Szoa.

Jako świadek tak długiego okresu historii XX wieku — a przecież jako człowiek urodzony przed I wojną światową mam w sobie zakodowane również lata sprzed 1933 roku i cały co najmniej wiek XIX — sądzę, że mam prawo i obowiązek zdać sprawozdanie, jak ja to oglądałem i jak ja ten fenomen historii Żydów w dziejach ludzkości widzę u schyłku mego życia.

Powszechnie uważa się, że Żydzi posługują się językiem hebrajskim lub po prostu żydowskim, zwanym jidysz. Jednak to nie jest takie oczywiste, podobnie jak nie jest oczywiste np. Kto jest Żydem. W starożytnych czasach, na terenach dzisiejszego Izraela mieszkały różne plemiona, używające różnych języków. Rozpowszechnił się wśród nich z czasem język aramejski. Do zapisu używano jednak z czasem alfabetu fenickiego, jako doskonalszego niż dawniej używane pismo klinowe. Język aramejski rozpowszechnił się dzięki podbojom asyryjskim, a następnie perskim. Język hebrajski był wtedy językiem używanym przez Żydów w liturgii. Również pierwsi chrześcijanie posługiwali się w mowie i piśmie językiem aramejskim. Wiele słów w językach: aramejskim hebrajskim i arabskim czy syryjskim, ma zbliżone brzmienie i pisownię. Np. “Pokój” = szalom , salam; “syn” = ben, ibn, bar; “jeden” = ehad, waehid, had.

Wybitna amerykańska aktorka Whoopi Goldberg rozpętała prawdziwą burzę. W programie telewizji ABC News „The View” ciemnoskóra gwiazda ekranu wyraziła pogląd, że w Holocauście „nie chodziło o rasę”. Natychmiast znalazła się w ogniu ostrej krytyki. Goldberg pokornie przeprosiła, ale nie uniknęła kary.

Blisko miesiąc temu zaszło w moim otoczeniu pewne, niby drobne, ale niespodziewane i trochę dokuczliwe nieporozumienie – nazwijmy je tutaj, towarzyskie. Otóż w pośpiechu wywołanym tzw. nakazem chwili, wysłałem do mojego przyjaciela krótki E-mail z pewną  aktualną wtedy, istotną informacją. Jednak okazało się wkrótce, że zostało to błędnie odebrane przez Adresata i nawet poważnie potraktowane, jako jakaś negatywna „manipulacja” z mojej strony. Na szczęście dość szybko udało mi się wszystko wyjaśnić i sytuacja (towarzyska) powróciła do normy. Jednak coś pozostało, jakiś niewielki problem. Otóż przypomniało mi się, że około 35 lat temu, na zajęciach z socjologii omawialiśmy podobne zagadnienie – błędy i nieporozumienia pomiędzy ludźmi, spowodowane wieloznacznością słów i sytuacji. Postanowiłem ponownie się nad tym zastanowić, zwłaszcza w odniesieniu do znanych mi przypadków z historii Polski XX wieku.

Obywatelska, nr 264, 11-24.02.2022 r.

Krajobraz życia w getcie był dla niej codziennością. Najpierw trafiła do enklawy w Białymstoku, a później do getta warszawskiego. Mimo to przetrwała. Mówiła, że jest „w czepku urodzona”.

Przyszła na świat 7 maja 1932 roku w inteligenckim domu. Jej ojciec, Maksymilian był historykiem specjalizującym się w tematyce powstańczej. Matka, Wanda z domu Goldman była filologiem klasycznym, uczyła łaciny i greki. Z powodów politycznych musiała znaleźć pracę w biurze. Rodzina mieszkała w warszawskiej kamienicy przy ul. Królewskiej 49, która po wybuchu II wojny światowej została zbombardowana i doszczętnie zniszczona. Rodzina udała się do Białegostoku. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do miasta ojca wcielono do wojska sowieckiego.