PO CZWARTE
Wierzę niezbicie, że Bóg, chwała Jego Imieniu, był pierwszy i będzie ostatni.
Tekst hebrajski jest tu bardzo zwięzły: Hu (On) riszón (pierwszy) we-Hu (i On) acharón (ostatni) co znaczy, że Bóg istniał przed światem i będzie istniał po nim. Oczywistym celem tego Ikkaru jest zabezpieczenie judaizmu przed panteizmem, tj. utożsamianiem Boga nieustannie tworzącego świat z samym światem. Rambam okazał się tu myślicielem zdumiewająco dalekowzrocznym i przewidującym. Kiedy w LV/XVII wieku wielki filozof żydowski Baruch Spinoza napisał łacińskie słowa: Deus sive natura, tzn. Bóg czyli przyroda, można było i trzeba było je potępić na podstawie Ikkaru Dalet. Nie było innego wyjścia i żadne „zacofanie” ówczesnej gminy żydowskiej w Amsterdamie nie miało tu nic do rzeczy.
W przekładach jidyszowych do użytku w chederach pisano po prostu: der Baszefer iz ejbik (Bóg jest wieczny), bo i taki sens ma ten artykuł wiary. Wieczny znaczy właśnie: istniejący przed powstaniem świata, w czasie jego trwania i po jego końcu. W sformułowaniu: Hu acharón (On będzie istniał, kiedy świata już nie będzie) zawarta jest idea końca świata. Świat (olam) w rozumieniu filozoficznym to wszechświat i tak to rozumiał Rambam. W rozumieniu biblijnym i talmudycznym przez „świat” należy rozumieć glob ziemski, ewentualnie nasz system słoneczny. Przymierze Boga z Izraelem, obietnice Boga, przepowiednie Proroków dotyczą tylko świata naszej planety.
Według żydowskich wierzeń ludowych istnienie świata ludzi, a nawet całej planety opiera się na 36 osobach sprawiedliwych zwanych lamedwownihami (od liter hebrajskich lamed-waw oznaczających 36). Rokrocznie w Jamim Noraim (Straszne Dni), tj. w okresie 10 dni między żydowskim Nowym Rokiem a Dniem Pojednania, odbywa się sąd nad światem ludzi. Jeśli któregoś roku Bóg nie doliczy się przynajmniej 36 ludzi sprawiedliwych, uzna rodzaj ludzki za twór nieudany i zniszczy go.
Żydzi zawsze zdawali sobie sprawę z konsekwencji moralnych wiary w wiecznego, nieśmiertelnego Boga. Dziecku żydowskiemu mówi się tak: — Służąc najpotężniejszemu nawet władcy ziemskiemu, musisz się liczyć z tym, że on nagle umrze lub zostanie usunięty i nie zdąży wynagrodzić ci twoich zasług. Nowy władca, który po nim nastanie, może twoje dawne zasługi uznać za błąd, a nawet za zbrodnię i zamiast spodziewanej nagrody i zaszczytów czeka cię kara albo nawet i śmierć. Jedynie Pan Świata, wieczny i nieśmiertelny, jest władcą pewnym, któremu warto służyć. On oceni każdą chwilę twojego życia i odda ci sprawiedliwość.
PO PIĄTE
Wierzę niezbicie, że tylko do samego Boga, chwała Jego Imieniu, warto się modlić i nie ma prócz Niego nikogo godnego, do kogo warto by się modlić.
Jedynie Bóg jest sprawcą wszelkich zdarzeń w świecie i tylko On sam jest władny modyfikować je lub całkowicie zmieniać ich przebieg. Haszgacha pratit (szczegółowy nadzór Boga nad światem) sprawia, że człowiek nie może nawet kiwnąć palcem bez wiedzy i przyzwolenia Boga. A jednak człowiek jest lub bywa wolny w swych poczynaniach, ma możliwość wyboru. Dzieje się tak dlatego, że Bóg często czyni tak, jak chce człowiek, nawet wtedy, gdy to przeszkadza Jego własnym planom. Bóg liczy się z wolą człowieka i uwzględnia ją w swoich planach zdarzeń. Istotną cechą religii mojżeszowej jest przekonanie, że w tworzeniu zdarzeń w świecie Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba uwzględnia w szczególny sposób indywidualną i zbiorową wolę tych prawowiernych i bogobojnych Żydów, którzy się do Niego bezpośrednio zwracają. „Bliski jest Pan wszystkim, którzy Go wzywają, wszystkim, którzy Go wzywają w prawdzie. Wolę tych czyni, którzy się Go boją, a wołania ich wysłuchuje i ratuje ich” — pisze Autor Psalmów (145, 18—19). Mędrcy Talmudu skłaniali się w większości ku tezie, że przywilej ten wynika z przymierza zawartego między Bogiem a Izraelem i nie dotyczy innych ludów. Rambam uznał, że przywilej ten dotyczy wszystkich ludzi, przyznawał jednak, iż modlitwy narodu wybranego muszą być Bogu szczególnie miłe.
Modlitwa odgrywała zawsze przemożną rolą w życiu indywidualnym i zbiorowym Żydów. Przy różnych okazjach i czynnościach wyznawca religii mojżeszowej modli się kilkanaście razy dziennie. Obok modlitw prywatnych w dowolnym języku odmawiają Żydzi setki obowiązkowych modlitw hebrajskich o ustalonej treści. Modlitewnik codzienny (Siddur) do pamięciowego opanowania liczy 616 stronic (plus 136 stron Księgi Psalmów). Modlitewnik świąteczny (Machzór), używany w domu i w synagodze, to dzieło sześciotomowe.
W modlitwach prywatnych, tzn. modlitwach wypowiadanych własnymi słowami, obowiązują w judaizmie następujące zasady:
— modły za społeczność są ważniejsze od modłów w interesie jednostki,
— modlitwa za innego Żyda jest milsza Bogu od modlitwy w interesie własnym,
— modlitwa złamanego serca ma u Boga pierwszeństwo od modlitwy udręczonego ciała,
— modlitwa nie może zawierać żadnych instrukcji, w jaki sposób Bóg ma doprowadzić do pożądanego celu (zasada często łamana przez Żydów).
W roku 5702 przed zamkniętą synagogą w getcie warszawskim stał żydowski chłopiec, płakał i modlił się donośnym głosem:
— Boże, spraw, żeby mama sprzedała to żelazko, bo nie mamy co jeść!
Przechodził mełamed, zatrzymał się i rzekł:
— Chłopcze, ty się źle modlisz! Ty masz prawo skarżyć się Bogu, że nie macie co jeść. Ty możesz nawet krzyczeć do Boga, że brak wam pieniędzy na jedzenie, ale nie wolno ci pouczać Boga, w jaki sposób On ma was doprowadzić do pieniędzy.
Chłopiec jednak nadal uparcie wołał:
— Boże, spraw, żeby mama sprzedała to żelazko, bo nie mamy co jeść!
I przyszła zamożnie ubrana kobieta i zapytała:
— Gdzie jest to żelazko do sprzedania?
Mełamed w tej najzupełniej prawdziwej opowieści był zbyt rygorystyczny. W żydowskiej pobożności ludowej panuje bowiem przekonanie, że modlitwa dziecka jest zawsze miła Bogu, nawet wtedy, gdy nie jest poprawna.
Żydzi modlą się tylko i wyłącznie do Jedynego Boga. Modlitwa do kogokolwiek lub czegokolwiek innego jest w oczach prawowiernego Żyda praktyką pogańską. Ikkar V orzeka że nikt inny poza Bogiem nie jest godny (ejn rauj), aby się do niego modlić i że do nikogo innego poza Bogiem nie warto się modlić. Tylko bowiem wola człowieka z krwi i ciała — wyjaśnia Rambam —liczy się u Boga. Dusza ludzka odłączona od ciała zachowuje część woli, lecz wola ta nie ma już żadnej mocy oddziaływania na Boga. Dotyczy to także dusz wielkich Proroków i świętych. Istnieją w zaświatach również i twory niematerialne, duchy czyste zwane aniołami (malachim wysłannicy). Są one jednak jedynie wykonawcami woli Boga. Własnej woli nie posiadają. Człowiek może mieć pośrednika w modlitwach zanoszonych do Boga tylko tu na ziemi. Pośrednikiem takim może być jedynie inny człowiek. Tylko i wyłącznie bliźniego swego można prosić o modlitwę do Boga i wcale nie jest ważne, czy ów bliźni jest świętym, czy wielkim grzesznikiem. Trzeba, bardzo trzeba — pisał Rambam — by jedni ludzie modlili się bezinteresownie za innych ludzi, bo wtedy dopiero stają się naprawdę ludźmi. Jeśli nie będziecie się wzajem miłować i modlić się wzajem za siebie — uczył Rambam Żydów afrykańskich— to zginiecie tu jako naród i pamięć po was zasypią piaski pustyni.
PO SZÓSTE
Wierzę niezbicie, że wszystkie słowa Proroków są prawdą.
Do fundamentów wiary żydowskiej należy także przekonanie, że Bóg objawiał narodowi wybranemu swoją wolę, uczył go, napominał i prowadził za pośrednictwem niezwykłych, natchnionych mężów zwanych Prorokami (Newiim, l. poj. Nawi) i natchnionych niewiast zwanych Prorokiniami (Newijót, l. poj. Newija). Teologiczny termin Prorok ma w judaizmie zakres szerszy od tego, jaki nieraz nadają mu bibliści nieżydowscy. To szersze, teologiczne rozumienie terminu Prorocy ma również swe źródła w Biblii. Bereszit (Ks. Rodzaju) 20,7 nazywa przecież Prorokiem (Nawi) nawet Patriarchę Abrahama.
Tradycja żydowska głosi, że wśród narodu żydowskiego działała niezliczona ilość Proroków i Prorokiń. Zachowano w szczególnej pamięci i zapisano imiona, słowa i czyny tylko 48 Proroków i 7 Prorokiń, wystarczające do poznania prawdy objawionej.
NEWIIM (Prorocy): 1) Awraham (Abraham) 2) Icchak (Izaak) 3) Jaakow (Jakub) 4) Mosze Rabbejnu (Mojżesz) 5) Aha- ron ha-Kohen (Aaron) 6) Jehoszua (Jozue) 7) Pinchas (Fineas syn Eleazara) 8) Elkana (Elkana) 9) Eli ha-Kohen (Kapłan Eli, Heli) 10) Szmuel ha-Ramati (Samuel) 11) Gad ha-Choze (Prorok Gad) 12) Natan ha-Nawi (Prorok Natan) 13) Dawid ha-Melech (Król Dawid) 14) Achija ha-Sziloni (Achiasz z Szilo) 15) Szlomo ha-Melech (Król Salomon) 16) Iddo ha-Choze (Prorok Iddo, Jadda) 17, Elijahu ha-Nawi (Prorok Eliasz) 18) Michajahu ben Imla (Micheasz syn Jemla) 19) Owadja (Obadiasz, Abdiasz) 20) Chanani ha-Roe (Chanani Widzący) 21) Jehu ben Chanani (Jehu syn Chananiego) 22) Azarijahu ben Oded (Azariasz syn Odeda) 23) Jechaziel ha-Lewi (Jehazjel, Jahazjel Lewita) 24) Eli- jezer ben Dodawahu (Eliezer syn Dodawahowy) 25) Elisza ben Szajat (Eliasz) 26) Jona ben Amittaj (Jonasz) 27) Hoszea ben Beeri (Ozeasz) 28) Zacharjahu ben Jehojada ha-Kohen (Zachariasz syn Kapłana Jojady) 29) Amos (Amos) 30) Amoc (Amos ojciec Izajasza) 31) Jeszajahu ben Amoc (Izajasz) 32) Micha ha-Moraszti (Micheasz) 33) Joel ben Petuel (Joel) 34) Nachum ha-Alkoszi (Nahum) 35) Urijjahu ben Szemajahu (Uriasz syn Semejaszowy) 36) Chawak.uk. (Habakuk) 37) Cefanja ben Kuszi (Sofoniasz) 38) lrmejahu ben Chilkijahu (Jeremiasz) 39) Jechez- kel ben Buzi ha-Kohen (Ezechiel) 40) Nerja (Neriasz) 41) Baruch ben Nerja (Baruch syn Neriasza) 42) Danijjel Isz Chamudot (Daniel) 43) Seraja (Serajasz, Sarajasz) 44) Mechasja, Machseja (Maasejasz) 45) Chaggaj (Aggeusz) 46) Zecharja (Zachariasz) 47) Maleachi (Malachiasz) 48) Mordechaj (Mardocheusz)
NEWIJOT (Prorokinie): 1) Sara Immenu (Sara) 2) Mir jam ha-Newija (Miriam) 3) Dewora ha-Newija (Debora) 4) Chana (Anna, matka Samuela) 5) Awigajil (Abigail) 6) Chulda ha-Newija (Hulda) 7) Ester ha-Malka (Estera)
Dogmatem wiary w judaizmie jest prawdziwość słów wyżej wymienionych Proroków i Prorokiń. Słowa ich zapisane są we wszystkich księgach Tanachu (Biblii hebrajskiej). Praktycznie oznacza to, że wszystkie słowa Pisma Świętego są prawdą. Jednak Rambam użył w tym Ikkarze sformułowania „wszystkie słowa Proroków”, a nie „wszystkie słowa Tanachu”. Chciał on w ten sposób zaznaczyć, że słowa Proroków nie dlatego są prawdą, iż znajdują się w Piśmie Świętym, lecz Pismo Święte jest dlatego prawdziwe, że zawarte są w nim słowa Proroków.