Cmentarz przy ulicy Lotniczej w północno-zachodniej dzielnicy miasta. Na tablicy przed cmentarzem ręcznie pisana klepsydra informowała o mającym odbyć się pogrzebie. BI. pamięci Natan Rożen ur. 21.02.1910 r. w Białymstoku, zm. 20.10.1984 r. po krótkich i ciężkich cierpieniach. Pogrążona w żalu żona. Zjawiłem się kwadrans przed tą smutną uroczystością. Cmentarz zaniedbany, musiał być ładny w odległych czasach. W głębi znajdowały się groby niemieckich Żydów. Płyty nagrobne często połamane, groby i alejki zarośnięte chaszczami. Czytelne napisy w większości w języku niemieckim, hebrajszczyzna pojaiwia się z rzadka, jakby wstydliwie, wśród Paulów, Hild i Arturów. W części zajętej przez groby zmarłych po 1945 roku widać wyraźnie kto ze zmarłych ma jeszcze kogoś bliskiego, kto nie. Tych ostatnich niestety przybywa.

Bogatym źródłem historii w ogóle, zwłaszcza historii kultury żydowskiej, stanowią święta żydowskie, ich obrządek, liturgia oraz tradycje, obyczaje i zwyczaje, które narastały i były modyfikowane poczynając od starożytności i kończąc w czasach najnowszych. Modyfikacje, o których mowa, wiążą się przede wszystkim z rozwojem cywilizacji ludzkiej, z sytuacją społeczno-polityczną ludu Izraela w poszczególnych okresach państwowości tego narodu, a potem w okresach jego rozproszenia (diaspory).

Święta żydowskie związane z kulturą materialną i obyczajową Żydów, a także ich strukturą społeczną, stanowią jednocześnie integralny składnik twórczości literackiej, a nieraz nawet szczytowy jej wyraz. Dla przykładu wystarczy wymienić taką księgę TANACEu (hebr. Tora, Newiim, Ktuwim - Pięcioksiąg, Prorocy, Pisma Święte), o przeznaczeniu liturgicznym, jak „Sir Haszirim” (hebr. „Pieśń nad Pieśniami), poemat miłosny sprzed 22 wieków odmawiany w święto Pesach (hebr. Pascha) lub równię starowieczny „Kohelet” odczytywany w święto „Sukot” (hebr. Święto „Szałasów”), księga rozmyślań i sentencji o wiecznym przemijaniu i inne.

Liturgia żydowska jak i rozległy zespół rytuału świątecznego zawierają wyraźny kontekst społeczny, dochodzą w nich do głosu treści humanistyczne oraz plebejskie, mocne akcentowanie różnicy dzielącej dobro od zła, prawdę od nieprawdy, wolność od niewoli. Ten ostatni aspekt występuje szczególnie wyraziście w „Hagadzie Pesachowej” (hebr. „Opowieść Pesachowa"), której głównym motywem jest wyzwolenie plemion izraelskich spod panowania władców starożytnego państwa Micraim (hebr. Egiptu).

Szabat (hebr. Sobota)

Żydowski Szabat, siódmy dzień tygodnia, to uwieńczony przez Boga dzień odpoczynku. Pochodzenie tego święta tkwi w mrokach dziejów ludzkości. Według niektórych badaczy, Szabat wiąże się z czterema fazami (kwadrami) księżyca, według innych z siedmioma planetami. W każdym bądź razie u źródeł Szabatu leżą nadal nie wyjaśnione jeszcze związki, bez względu na ogromną różnicę, jaka istnieje między Szabatem babilońskim i judejskim. Naród Izraela traktował go — tak jak wszędzie — w kategoriach religijno-obyczajowych. Całe bogactwo dobra i szczęścia, jakie świat posiada w swoim cotygodniowym i świątecznym odpoczynku, zawdzięcza wyłącznie synom Izraela, a nie Babilonii.

Rok 1985 można uznać za rok przełomowy w działalności Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego w Polsce. W grudniu 1984, po wielu latach przerwy, powołano na Związkowym Zjeździe Kongregacyjnym Zarząd Główny Z.R.W.M. w Polsce. Stał się on rzeczywistym, kolegialnym organem naszej instytucji. Przyjęty na pierwszym posiedzeniu Zarządu tryb pracy, zakładający regularne comiesięczne spotkania robocze z fakultatywnym udziałem członków Komisji Rewizyjnej oraz posiedzenia Prezydium, zwoływane w miarę potrzeby, był rygorystycznie przestrzegany w ciągu całego minionego 1985 roku

Dziewięćdziesiąt lat temu, dnia 17 stycznia, w żydowskiej rodzinie we Lwowie (przy ul. Zygmuntowskiej 158), urodził się Wiktor Lew Bardach. Tam też później ukończył III Państwowe Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego i Liceum im. Henryka Sienkiewicza. Szkoły te oprócz szerokiej wiedzy humanistycznej uczyły też skutecznie polskiego patriotyzmu. Ale Wiktor Lew Bardach był przecież Żydem, więc łatwo uległ właśnie rozwijającej się ideologii syjonistycznej. Wstąpił w 1937 roku do prawicowej organizacji młodych syjonistów, zwanej w skrócie: BETAR (BJT’’R). Wzorem swojego ojca występował przeciw lewicowym ruchom żydowskim.